زمان فعل : هر فعل سه زمان اصلی دارد: ماضی (گذشته)، مضارع (حال )، مستقبل (آینده)
فعل ماضی : مهم ترین فعل های ماضی عبارت اند از : ماضی ساده – ماضی نقلی – ماضی استمراری – ماضی بعید – ماضی التزامی
ماضی ساده : بن ماضی + شناسه
کاربرد : برای بیان کاری که در گذشته به طور کامل انجام گرفته است . مثل : دیروز به مدرسه رفتم.
مثال : رفت +م = رفتم رفت + ی = رفتی رفت (درزمان ماضی سوم شخص مفرد شناسه ندارد )
رفت + یم = رفتیم رفت + ید = رفتید رفت + ند = رفتند
ماضی نقلی : صفت مفعولی ( بن ماضی + ه ) + ام ، ای ، است ، ایم ، اید ، اند
کاربرد : برای انجام کاری در زمان گذشته رخ داده وتا زمان حال ادامه یافته ویاآثار آن هنوز برجای است .
مثال : من درس هایم را خوانده ام .
رفت +ه +ام = رفته ام رفت + ه+ ای = رفته ای رفت + ه + است = رفته است
رفت + ه + ایم = رفته ایم رفت +ه + اید = رفته اید رفت + ه + اند = رفته اند
توجه : گاهی فعل «است» درماضی نقلی ساخت سوم شخص مفرد حذف می شود .
توجه: توجه داشته باشید که « ام – ای – است – ایم – اید – اند » درفعل ماضی نقلی شناسه نیستند ، بلکه گونه ای از فعل (استن ) همراه شناسه اند که امروز این فعل به صورت کامل صرف نمی شود .
ماضی استمراری :
می + بن ماضی ساده + شناسه
کاربرد :برای بیان کاری که در گذشته به صورت پیوسته ادامه داشته است .
مثال: آن ها خانه بزرگی می ساختند.
می + رفت +م = می رفتم می +رفت + ی = می رفتی
می + رفت = می رفت
می+رفت + یم = می رفتیم می + رفت + ید = می رفتید
می + رفت + ند = می رفتند
ماضی بعید :
صفت مفعولی (بن ماضی +ه ) + صرف فعل بود ن ( بودم – بودی – بود – بودیم –بودید – بودند )
کاربرد: برای بیان کاری که در گذشته پیش از کار دیگر اتفاق افتاده است .
مثال : مریم کارش را تمام کرده بود که از راه رسیدم .
رفته + بودم = رفته بوده رفته + بودی= رفته بودی رفته + بود = رفته بود
رفته + بودیم = رفته بودیم رفته + بودید = رفته بودید رفته + بودند = رفته بودند
ماضی التزامی :
صفت مفعولی + باشم – باشی – باشد – باشیم – باشید – باشند
کاربرد : برای بیان کاری که در گذشته همراه با احتمال ،آرزو و شک وتردید انجام گرفته است.
مثال : شاید برادرم از مسافرت آمده باشد .
رفته + باشم = رفته باشم رفته + باشی = رفته باشی
رفته + باشد = رفته باشد
رفته + باشیم =رفته باشیم رفته + باشید = رفته باشید
رفته + باشند = رفته باشند
فعل مضـــــــــــــــارع :
فعلی که به زمان حال یا آینده دلالت می کند .
انواع مضارع : مضارع اخباری – مضارع التزامی
مضارع اخباری :
می + بن مضارع(فعل امر بدون حرف « ب » ) + شناسه
. کاربرد فعل مضارع اخباری :
برای بیان وقوع کاری در زمان حال و آینده استفاده می شود . اخبار به معنای خبر دادن است .
مثال : به کتابخانه می روم.
می + رو +م = می روم می + رو + ی = می روی می + رو + د = می رود
می + رو + یم = می رویم می + رو + ید = می روید می + رو + ند = می روند
مضارع التزامــــــــــی :
بـ + بن مضارع(فعل امر بدون حرف « ب ») + شناسه
کاربرد: برای بیان احتمال ،آرزو وشک وتردید در آینده استفاده می شود .
مثال : شاید به کتابخانه بروم .
بـ + رو + م = بروم بـ + رو + ی= بروی بـ + رو+ د = برود
بـ + رو+ یم = برویم بـ + رو+ ید = بروید بـ + رو+ ند = بروند
فعل آینــــــــده :
برای بیان کاری که درزمان آینده انجام خواهد شد ،به کار می رود.
خواهم – خواهی – خواهد – خواهیم – خواهید – خواهند + بن ماضی
فعل آینده از مضارع خواستن وبن ماضی ساخته می شود .
مثال : هفته آینده به مسافرت خواهم رفت .
خواهم +رفت = خواهم رفت خواهی + رفت = خواهی رفت
خواهد + رفت = خواهد رفت
خواهیم + رفت = خواهیم رفت خواهید + رفت= خواهید رفت
خواهند + رفت = خواهند رفت
فعل امـــــــــــر:
فعلی که با آن فرمان می دهیم یا از کسی می خواهیم کاری انجام دهد.
بـِ + بن مضارع مثال : بخوان
توجه : فعل امر در دو ساخت کاربرد دارد :
1- دوم شخص مفرد: برو – بخوان – بگو
2- دوم شخص جمع : بروید – بخوانید – بگویید
فعل نهـــــــــــــــی :
امر منفی را نهی می گویند ، یعنی دستور به انجام ندادن کاری .
نشانه ی حرف نهی (( مــَ )) یا (( نـَ )) در ابتدای فعل است .
فعل نهی: مــَ یا نـَ + بن مضارع مثال : نـَ + رو = نرو مــَ + خوان = مخوان
امروزه فعل هایی که با «مــَ » نهی می شوند ، در زبان کاربرد ندارد . مثل : مرو، مگذار ، مگو، .....
نکتــــــــــه :
فعل هایی که بن ماضی آن ها این گونه ساخته می شود: بن مضارع + ید = بن ماضی
هنگام صرف شدن سوم شخص مفرد ماضی
